PROSES KEMERDEKAAN

1.   Sebelum Sabah mencapai kemerdekaan, Tunku Abdul Rahman telah membuat pengumuman di Singapura pada tahun 1961 yang telah dihadiri oleh Gabenor Sarawak, Borneo Utara dan Pesuruhjaya Brunei dengan mengadakan perbincangan dengan Pesurujaya Agong British. Walaubagaimnapun tidak ada sebarang persetujuan muktamad dicapai. Hanya satu kenyataan bersama telah dikeluarkan dimana negeri-negeri tanah jajajahan Inggeris itu telah meganjurkan kerjasama yang lebih rapat antara negeri-negeri Borneo sebelum membuat sebarang langkah untuk menyertai Perseketuan Malaysia.

2.    Setelah perbincangan itu, Jawatankuasa Perpaduan dan Perundingan (MSCC) telah ditubuhkan pada bulan Julai 1961 ekoran dari Persidangan Persatuan Parlimen Serantau. Keanggotaan Jawatankuasa ini terdiri daripada negeri-negeri Melayu, Singapura, Brunei, Sarawak dan Sabah. Jawatankuasa ini telah dipengerusikan oleh Donald Stephens. Terma rujukan Jawatankuasa ini adalah seperti berikut:

• Untuk mendapatkan pandangan-pandangan dari negeri-negeri yang berpotensi tentang cadangan Malaysia untuk menubuhkan Malaysia.
•      Menyebarkan penerangan tentang gagasan Malaysia.
•    Inisiatif dan galakan untuk bertukar-tukar pandangan tentang gagasan Malaysia.
•    Menggalakkan beberapa aktiviti yang dapat membantu pembentukan Perseketuan Malaysia

3.   Setelah tercapainya persefahaman antara negeri-negeri ketika itu, Kerajaan British telah mengundang Tunku Abdul Rahman untuk membincang dengan lebih mendalam serta menyediakan jalan perundingan denga negara-negara Borneo. Rumusan dalam perbincangan di London itu jelas menunjukkan bahawa gagasan Malaysia telah mulai mendapat dokongan dari negeri-negeri Borneo. Walaubagaimanapun, pendapat rakyat hendaklah diambil kira. Mesyuarat tersebut juga bersetuju bahawa pandangan-pandangan Sultan Brunei adalah mustahak dan mesti diambil kira.

4.   Setelah itu, pada Januari 1962, Suruhanjaya Cobbold yang dipengerusikan oleh Lord Cobbold telah ditubuhkan bagi mendapatkan respons dari rakyat Borneo Utara dan Sabah. Keanggotaanya terdiri dari lima orang pegawai dengan tiga pegawai-pegawai British dan dua orang pegawai Malaysia.

Fungsi utama Jawatankuasa Cobbold adalah untuk mendapatkan referendum rakyat di Borneo Utara dan Sarawak tentang idea pemebentukan negara Malaysia. Jawatankusa Cobbold telah mencadangkan perkara-perkara berikut:

•                                                     Perlembagaan baru negara hendaklah berasaskan perlembagaan Tanah Melayu  ada.
•                                                    Penggunaan Bahasa Malaysia sebagai bahasa rasmi negara.
•                                                  Penguatkuasaan kuasa imigresen oleh Kerajaan Perseketuan adalah bergantung kepada persetujuan kerajaan negeri.
•                                                  Proses Pemborneoan boleh dilaksanakan tetapi pegawai-pegawai Inggeris masih boleh memegang jawatan perkhidmatan awam sehingga ada anak tempatan yang layak.
•                                                   Kebebasan agama dijamin dan tidak menjadikan satu-satu agama sebagai agama rasmi di negeri-negeri tersebut

5.   Lanjutan daripada cadangan pembentukan Malaysia ini, wujud kesedaran politik dan sekali gus menyebabkan munculnya parti-parti politik di Sabah.

Parti politik yang ditubuhkan adalah ;

Nama Parti ;	Ditubuhkan oleh ;	Sebab ;
Parti United Kadazan Organization (UNKO)	Donald Stephens, Peter Mojuntin, Herman Luping, Ganie Gilong dan G.S Sundang	Ø menyatupadukan rakyat Kadazan/Dusun dan Murut. Ø untuk memperkuatkan perhubungan di antara orang-orang Kadazan/Dusun. Ø bertujuan untuk menggalakkan semangat orang Kadazan dan Dusun supaya bersatu dan tidak mudah mengalah kepada orang lain.
United Sabah National Organization (USNO)	Tun Datu Mustapha, Datuk Hj.Zakaria Gunn, Datuk Ahmad Mahmud, Hj.Yusuf Shamsuddin, Parman bin Hassan Raji, Datuk Hj. Ariffin, Datuk Abd. Malik Jangkat, Datuk Othman Hj.Sidik dan Datu K.M Edinin  pada 23 Disember 1961	Ø hasil daripada kesedaran orang-orang Melayu Islam Ø menyokong gagasan Malaysia kerana ia dapat menjamin perkembangan ekonomi dan kestabilan politik Sabah
United National Pasok-Momugun Organization (PASOK-MOMUGUN) ; (PEOPLE OF THE COUNTRY)	Dianggotai oleh suku-suku bumiputera dari kawasan pedalaman Sabah; G.S. Sundang pada 4 Januari 1962	Ø untuk melindungi hak kaum Bumiputera di kawasan pedalaman dan di sokong oleh segelintir orang Cina yang bimbang tentang kedudukan ekonomi mereka apabila menyertai Malaysia. Ø Pada dasarnya, menentang penubuhan Malaysia kerana kebimbangan terhadap dominasi Melayu Islam. Ø Namun, akhirnya Peter Chin dan Khoo Siak Chiew menerima pembentukan gagasan Malaysia apabila mereka sedar bahawa gagasan itu pasti akan menjadi kenyataan. Ø bantuan kewangan kepada Posok-Momogun pun dihentikan dan G.S.Sundang di tinggalkan dengan sikap anti Malaysianya. Ø Akhirnya, pada November 1962, Pasok Momogun menyertai Parti Perikatan Sabah sebagai salah satu komponen parti yang menyokong Malaysia.
Parti Perikatan Sabah	Dianggotai oleh UNKO,USNO,SANAP dan PM	Ø mewujudkan satu perpaduan untuk menyokong penubuhan gagasan Malaysia Ø Berlaku ketegangan Ø akibat ancaman Filipina yang menuntut Sabah dan Konfrontasi Indonesia, persengketaan ini terpaksa di lupakan demi kepentingan dan kemerdekaan Sabah Ø Namun ia tidak dapat bertahan lama kerana terpaksa tunduk kepada kehendak masing-masing yang sentiasa wujud curiga mencurigai yang kurang percaya kepada parti-parti lain
Kerajaan Perikatan 1962-1967		Ø membentuk kerajaan selepas memenangi pilihanraya secara langsung menerusi ”Residency Electoral Colleges” Ø British dan semua ahli perikatan bersetuju untuk memilih Donald Stephens sebagai Ketua Menteri Ø  mengurangkan ketegangan antara bumiputera Islam dan bukan Islam Ø Disember 1967, UPKO di bubarkan Ø USNO menguasai Sabah semula Ø Donald Stephens di lantik sebagai Pesuruhjaya Tinggi Malaysia di Australia. Ø ketiadaan Donald Stephens dalam politik Sabah telah meredahkan suasana ketegangan politik Sabah dan Sabah dapat menumpukan sepenuhnya perhatian kepada pembangunan negeri Sabah
Parti Bersatu Rakyat Jelata Sabah (BERJAYA)		Ø Di bincangkan berdasarkan hubungan antara Kerajaan Perikatan Sabah dan Kerajaan Pusat Kuala Lumpur pada tahun-tahun akhir pemerintahan Perikatan Sabah Ø Namun, apabila Tun Mustapha sudah menjadi semakin kuat dan terlalu berkuasa, hubungan baik ini semakin renggang. Ø Hubungan antara Kerajaan USNO-SCA dan Kerajaan Barisan Nasional (BN) menjadi semakin tegang apabila Perdana Menteri, Tun Abdul Razak, meminta dan menyokong supaya di bentuk satu parti baru yang lebih berbentuk multi-racial iaitu pelbagai corak bangsa di Sabah untuk menentang Tun Mustapha dan USNO. Ø BERJAYA ialah, parti yang merupakan parti pertama yang betul-betul bersifat multiracial yang di tubuhkan di Sabah sejak negeri mencapai kemerdekaan melalui Malaysia pada tahun 1963 Ø Kemunculan Parti BERJAYA ini telah di sambut baik oleh segenap masyarakat yang cintakan demokrasi. Ø Parti BERJAYA memenangi pilihanraya negeri dalam bulan April.
Parti Bersatu Sabah (PBS)		Ø membentuk kerajaan baru Ø Datuk Jospeh Pairin Kitingan sebagai presiden Ø Namun Parti Berjaya ini jatuh dan Sabah terdedah semula kepada politik yang bersifat perkauman

        Kesimpulannya disini, meyatakan perkembangan politik Sabah berlaku begitu rancak sekali selepas gagasan Malaysia di tubuhkan. Gagasan Malaysia di umumkan tidak wujud parti politik yang lebih radikal tetapi pengumuman gagasan Malaysia ini telah di jadikan landasan oleh pemimpin dan rakyat Sabah untuk membuka mata tentang pentingnya satu kesatuan politik untuk memperjuangkan hak rakyat dan memberi kemerdekaan kepada Sabah.

        Keseluruhannya, pada jam 12;00 tengah malam tanggal 15 September 1963, hagemoni British di Sabah yang deketuai Sir William Goode berakhir apabila bendera British secara rasminya diturunkan dan pengistiharaan Proklamasi Kemerdekaan Sabah melalui Malaysia disempurnakan pada 16 September 1963 oleh Tun Fuad Stephens iaitu Ketua Menteri Sabah yag Pertama dan disaksikan oleh Tun Datu Mustapha Datu Harun iaitu Yang di-Pertua Negeri Sabah Pertama dan wakil Kerajaan Persekutuan iaitu Tun Abdul Razak di padang Pekan Kota kinabalu.

        Dalam penyatuan ini,  integrasi ekonomi diperkenalkan yang berisi mengenai dasar pembangunan seperti Rancangan Pembangunan Lima Tahun, Dasar Ekonomi Baru, Dasar Pembangunan Nasional dan juga lain-lain. Serta penyatuan fahaman politik iaitu merupakan salah satu cara bagi menggabungkan fahaman politik antara kaum dan juga Pindaan Akta Hasutan dikeluarkan bagi membolehkan dua perkara sensitif tidak  dibincangkan secara umum, iaitu kedudukan istimewa orang-orang Melayu dan kedudukan Raja-Raja Melayu. Akhir sekali ialah Aspek-aspek Sosial iaitu pengenalan dan penerapan dasar sosial seperti Rukun Negara, Dasar Belia Negara, Dasar Kebudayaan kebangsaan dan lain-lain.